VEUR UMMER VASTELAOVEND

De wereld redden door carnaval te vieren en carnaval redden door de wereld te vieren.

Ieder jaar weer verschijnen er alarmerende berichten in de krant. Hoewel de grote carnavalswarenhuizen floreren blijkt het feest jaar na jaar minder gevierd te worden. Waren vroeger de concurrenten wintersport of financiële krapte, tegenwoordig kan men oktoberfeesten, halloween- en sylvesterparty’s aan het lijstje toevoegen. Verkleed drinken kan op vele momenten. De echte carnavalsliefhebbers zijn het gevoel kwijt en gaan op vakantie. De grote vraag die ons carnavalisten bezighoudt; “zal carnaval blijven bestaan”? Deze vraag lijkt op die andere vraag waar ik regelmatig van wakker lig. “Zal onze soort op aarde blijven bestaan?” En ik niet alleen. De gevolgen van klimaatverandering worden steeds duidelijker. Gelukkig groeit het besef dat het anders moet en is de gemiddelde burger zich steeds bewuster van zijn ecologische voetafdruk. We scheiden afval, nemen de fiets, gebruiken groene stroom, eten minder vlees, maar met carnaval, tja… Dan niet. Dat is toch net de clou van vastelaovend? Even de waan van de dag vergeten, even geen regels en je laten leiden door het moment? Klopt, maar dat kan wel op een verantwoorde duurzame manier, zodat onze carnaval ook voor altijd mag blijven bestaan.

WAAROM MOET VASTELAOVEND BLIJVEN BESTAAN?

Over vastelaovend is al zoveel gezegd en vooral gezongen. Het volksfeest kent een rijke historie dwars door de eeuwen en verschillende culturen heen. Er zijn verschillende kenmerken waarmee dit feest zich onderscheidt van andere volksfeesten en die ervoor hebben gezorgd dat het al die tijd heeft standgehouden. Zo herkent iedereen de sjuutjes op de hoofden van de Raod van Ellef en de typische sjuut als optochtwagen. Deze scheepsvormen symboliseren de overgang over water naar het nieuwe leven, zoals de Egyptenaren ons dat reeds leerden. Deze wedergeboorte zie je overal in terug. In symbolen zoals de optochtwagens en sjuutjes maar ook tradities, oud op nieuw, masker begraven, bessem verbrènne iedere plek geeft op eigen creatieve wijze invulling aan deze kernwaarde. Dit element is volgens mij voor een groot deel verantwoordelijk voor de psychologische waarde die het vieren van carnaval heeft. Alle ellende verwerken, niet meer alleen zijn, je diepste geheim delen met een volstrekt vreemde of in iedere geval gemaskerde boezemvriend voor een dag. Wie de documentaire “Nao ’t Zuuje” heeft gezien weet wat ik bedoel. Deze documentaire geeft overigens prachtig weer welke waarde carnaval heeft, mits de kernwaarden vertegenwoordigd zijn.
Een ander typisch kenmerk van Carnaval is het spiegelen. De reality- check vanuit de buut of in de optocht, op ludieke ironische wijze gebracht. Een element dat meer dan ooit nodig is om de zin en onzin van deze ontaarde maatschappij bloot te leggen. Of de rolverwisseling, de prins is de baas van een stad of dorp, de dokter als non in de optocht, alles kan alles mag. Dit is slechts een greep uit “kenmerken” die typisch zijn voor onze Rijnlandsche variant van carnaval. Carnaval is geen volksfeest van 3 dagen maar een traditie, die gedurende enkele maanden op verschillende podia ten tonele wordt gebracht. Dat maakt het nu juist zo interessant. Iedereen die mee wil doen, kan op zijn of haar manier een invulling geven aan deze kenmerken. Of je nu “nar” bent en de “Buut” in kruipt, voor één keer de baas van jouw woonplaats wilt zijn en prins wordt, je eindelijk weer eens lekker kunt klussen aan een praalwagen, met jouw vriendin een bierviltje vol tekent op zoek naar de perfecte einzelgängerpersiflage, opgaat in de menigte in de zoepkoel, een boevenpakje voor jouw kleinkind naait, met de schoolmeester een masker knutselt, aan de keukentafel een vastelaoves-sjlager schrijft of als hoogbejaard mijmert bij de L1 beelden van een bonte stoet. Er zijn weinig feesten die door zo’n diverse groep mensen gevierd kunnen worden. Dat verbindt.
Het positieve duurzaamheidseffect dat mijns inziens ernstig onderbelicht wordt is de p van “people”. Ik ken geen ander volksfeest dat zo’n sociale accelerator voor de samenleving is. Het leent zich om invulling te geven aan alle 9 universele levensbehoeften van de mens zoals omschreven door de filosoof Manfred Max Neef. “Identiteit, ontspanning, creatie, participatie, vrijheid, begrip, genegenheid en levensonderhoud.” Volgens mij is dit waarom zoveel mensen op de één of andere manier betrokken zijn bij carnaval. In een maatschappij die gericht is op het individu en wij het verleerd zijn om samen te komen, worden door gemeenten en sociale instellingen de ene na de andere poging gedaan om mensen bij elkaar te brengen. Het effect van geen enkel initiatief komt ook maar in de buurt van dat van carnaval.

WAT GAAT ER MIS?

Helaas hebben de drie dolle dagen onmiskenbaar vele negatieve impact op de mens en haar omgeving. Kleding, voedsel, attributen, drank, energie alles vloeit in overvloed. De rekening wordt niet alleen betaald door de carnavalist, al staan we daar niet gauw bij stil. Om eerlijk te zijn gaat er vanuit duurzaam oogpunt nauwelijks iets goed. We vervuilen, vernielen en verpesten al dan niet onder invloed en meestal onbewust. De onfortuinlijke van deze wereld draaien op voor de kosten van onze traditie. De bewuste burger en professional (meestal niet carnavalist) komt al snel tot de conclusie, weg met het heidens feest. In dit artikel wil ik pleiten voor een andere aanpak omdat ik denk dat de sociale waarde van carnaval het waard is om te beschermen.
Willen wij carnaval in stand houden, zullen we ons bewust moeten zijn van deze wereldwijde impact. Ik zeg niet dat we alle problemen in 1x kunnen oplossen, maar ik denk wel dat eerlijk zijn de beste start is.

HOE LOSSEN WE HET OP?

In plaats van te kijken naar wat er allemaal niet meer mag zou ik willen kijken hoe we carnaval weer dat intense feest kunnen maken waar iedereen nog altijd verliefd op is. Door de kenmerken van vastelaovend te verheffen tot kernwaarden van vastelaovend krijgt het feest zijn kracht weer terug. Door deze op duurzame wijze in te vullen, wordt het een feest dat ook in een duurzame wereld kan blijven bestaan. Want ook een duurzame wereld is volgens mij met carnaval nog net een stukje mooier!

Om jullie een idee te geven van wat je zoals zou kunnen doen tref je hieronder een lijst van 10 punten aan. De lijst is niet compleet maar een aanzet zodat je ergens kunt beginnen. Lees er eens doorheen en kijk of er iets is dat jij makkelijk zou kunnen toepassen. Deel het binnen jouw gezin, vereniging of optochtgroep en kijk waar jullie één of twee stappen kunnen zetten. Hulp nodig? Bellen mag.

VEUR UMMER VASTELAOVEND
10 ideeën om vastelaovend te beschermen

1. LAEVE DE VASTELAOVEND
Hoe vastelaovend is jullie vastelaovend? Welke kernwaarden zitten er nog in jullie activiteiten, liedjes, optocht, raamversiering, catering, carnavalskist en ga zo maar door… Jullie zullen merken dat het terugbrengen van deze kernwaarden voor dat gevoel zorgt dat u al zo lang kwijt was…. Het echte vastelaovesgevoel!

Spiegelen, relativeren, waar zijn we allemaal in hemelsnaam mee bezig? Stel duurzame vraagstukken aan de kaak! Wat doet de gemeente het bedrijfsleven of burgerij, waar u normaal niets van zou durven zeggen.
Omkering, wie is de baas? En wie echt? Wie of wat bent u het hele jaar? Kruip eens in de rol van een ander. En?
Tradities in ere houden en rituelen uitvoeren. Welke werken nog en welke niet, misschien is het tijd iets te vernieuwen voor het vanzelf uitgestorven is?
Eten en drinken in de aanloop naar het vasten.
Delen, geef eens een rondje, een sinaasappel, een schouderklop of sjoenkel-arm.
Wetteloosheid, overgeven aan (geen tijd of plaats)
En dan, klaar voor de nieuwe start, de wedergeboorte, vanaf morgen wordt alles beter….

Tip:
Boek eens een lezing bij Rene Haustermans, (www.renehaustermans.nl) hij laat je zien waar het ook weer allemaal om draait. Rene heeft al menig vastelaoveshart uit coma gewekt. Een must voor alle carnavalsverenigingen!
Kijk de documentaire “NAO ’T ZUUJE” voor wie hem nog niet gezien heeft. Perfecte start van het seizoen!

2. VIER IN EIGEN DORP OF STAD
Hiermee besparen wij naast de brandstof ook nog de extra voorzieningen die voor deze mega evenementen nodig zijn. Daarbij hoeft niemand bob te zijn! Voor diegene die bang zijn de grote menigte te gaan missen, terug naar de kernwaarden; het spiegelen en de rolomkering zijn toch echt veel leuker op een plek waar je de mensen kent. Bij hem kun je… en hij kan altijd zo goed…. Zij kan absoluut niet tegen….. Mocht je ondanks dit toch echt naar de grote stad willen, neem dan de bus of trein.
Carnavalsliedjes staan bol van anaekdotes en andere weetjes die de identiteit van een streek weergeven. Durf jullie eigen lokale sjlagers te draaien, thuis en in de kroeg, daarmee versterk je het identiteitsgevoel en de sociale band.

3. DE OPTOCHT
Geef een prijs aan de duurzaamste deelnemers! Beoordeel naast de gebruikelijke punten op duurzame aspecten die jullie vereniging het belangrijkste vindt.

4. DE OUTFIT
Kijk in plaats van de folder van de carnavalswarenhuizen eens in jullie streekblaadje, wie heeft het nogal bont gemaakt de afgelopen tijd? Kunt u diegene eens goed de spiegel voorhouden? Op pinterest staan leuke doe het zelf ideeën om eenvoudig zelf een outfit in elkaar te flansen. Ook de weg naar de kringloopwinkels hebben veel carnavalisten al gevonden voor een unieke creatie. Vraag een tante of ze je wilt leren naaien, of organiseer een pekskes- ruilmiddag in het dorp! Je spaart niet alleen geld maar krijgt extra voorpret cadeau!
@ vastelaoves warenhuizen, mochten jullie willen bijdragen aan een duurzame wereld, verkoop dan duurzame carnavalskleding. Bijvoorbeeld: pakjes die geschikt zijn voor meerdere rollen, gemaakt van natuurlijke of gerecyclede stoffen. Neem oude pakjes in en verkoop die weer of laat ze recyclen. Verkoop kleding die gemaakt wordt onder menselijke omstandigheden, liefst niet aan de andere kant van de wereld.

5. SPULLEN
We hebben van alles nodig om onze wagens en outfits compleet te maken. In plaats van het kopen van plastic spulletjes en andere attributen waar we hoofddeksels mee verfraaien, kunnen we onze rol ook met duurzame gebruiksmaterialen uitbeelden. Kijk eerst eens wat er nog in het schuurtje of keukenlade ligt voor we weer een olietanker vol met troep uit China laten komen, die we na drie dagen weer vol met afval terug de oceaan over sturen.

6. SCHONE STRATEN
Iedereen herkent het wel, de confetti die na 2 maanden nog onder de bank uit komt. Dat gebeurt niet alleen binnen maar ook in het milieu. Vooral het waterschap merkt de gevolgen van onze festiviteiten. De met chloor gebleekte en geverfde snippers zijn niet de enige rommel die we gewoon op straat gooien. Spuitbusjes met silicone achtige slierten, glitterspray voor in de haren en ga zo maar door. Bedenk dat niets verdwijnt en als wij het niet op kunnen ruimen komt het via de kringlopen misschien wel weer op je eigen bordje terecht. Welke behoeft zit hier eigenlijk achter, waarom doen we dit? Het versieren van de lucht of straat? Of willen we graag iets vies maken zodat na de veegwagen de straat schoon is voor een nieuwe start? Creativiteit gevraagd! Verzin eens iets waar we rommel mee kunnen maken, maar dat niet schadelijk is voor het milieu. Biologisch afbreekbare confetti of confetti die het water zuivert of bloempjes zaait?

7. ZORG VOOR ELKAAR
Drinken & rijden kan echt niet meer. Carnavalsvereniging, zorg dat er voorzieningen zijn waardoor niemand in de verleiding komt. Goed voorbeeldgedrag is hygiënefactor.
Kinderen zijn kwetsbaar. Zeker met drank in de buurt. Is er iets voor de kinderen georganiseerd waar zij veilig kunnen feesten? (bv een verkeersvrije zone, kinderzaaltje, oppasservice of BOB- rooster voor ouders?)

8. ENERGIE
Dieselaggregaten om de optochthal warm te houden. Tractoren trekken de wagen en worden voorzien van een extra aggregaat voor de muziek, rookmachines enz. Kijk eens waar jullie allemaal energie voor gebruiken, waar kun je ook zonder? Of kan er iets elektrisch worden aangedreven? (Uiteraard met groene stroom)
Zet de verwarming uit. Vaak wordt “de zaal” lekker warm gestookt maar met een hossende menigte loopt de temperatuur snel op.

9. GEZONDHEID
Zo midden in de winter is de weerstand op zijn dieptepunt, bezweet naar binnen naar buiten zonder jas, je kent het wel. Vlak na de oorlog hadden de mensen nog niet zo veel spek op de ribben, toen deelde de prins voedsel uit om de mensen voor het vasten nog even extra kracht te geven. Wat zouden we nu uit kunnen delen om de winter door te komen? Extra vitamines? Smoothie shotjes, groenteburgers en broodjes gezond? De sinaasappelen mogen in ieder geval blijven. Tegenwoordig hebben wij hele ander behoeften om de winter door te komen. Wie weet deelt de nieuwe prins wel groepsknuffels uit?
Gehoorschade bij jeugd is een serieus probleem. Maar wist je ook dat… menige zaate hermenie het niet meer leuk vindt om in de optocht te lopen omdat hun muziek niet te horen is tussen de grote wagens? Dus met iets minder kabaal krijg je naast gezonde oren, wellicht ook weer wat oude deelnemers terug!

10. ETEN EN DRINKEN
In de aanloop naar vasten laten wij ons nog even lekker gaan. Zeker wat eten en drinken betreft. We eten het liefst veel en vettig, te meer omdat vet eten nu eenmaal gunstig werkt op het effect dat de alcohol op ons heeft. Wat we eten heeft enorme impact op onze klimaat footprint. Plantaardig voedsel heeft nauwelijks impact in vergelijking tot dierlijk voedsel. Kies dus gerust voor een vette friet met mayo, maar laat het zuurvlees een keertje achterwegen.
Bier, onlosmakelijk verbonden met carnaval. De alcohol helpt ons ontspannen en de realiteit te vergeten. Het zorgt dat wij onze emoties makkelijker tonen en meer durven te zeggen. Als je met carnaval aan iemand vraagt hoe het met hem of haar gaat, krijg je een eerlijk antwoord.
Het drinken van bier heeft ook een symbolische waarde. Bij de eerste pils is het begonnen! We delen het bier door elkaar te trakteren.
Bij de effecten van drank kunnen wij wat duurzaamheid betreft uiteraard onze vraagtekens plaatsen. Er is volgens mij een groot verschil in drankgebruik en de manier waarop gevierd wordt. Op plekken waar de kernwaarden nauwelijks meespelen en het echt om verkleed drinken gaat, lijkt drank een doel. Ik vier carnaval in het dorp waar ik ben opgegroeid. Daar is het een middel om de kernwaarden te vieren. In mijn beleving is het drankgebruik en het bijbehorende effect dan veel onschuldiger.
Als we dan toch proberen om zo duurzaam mogelijk te drinken, drink dan lokaal gebrouwen bier. Liefst biologisch om de schade aan ons ecosysteem zoveel mogelijk te beperken. Water heeft wat drank betreft de allerminste impact. Af en toe een glaasje tussendoor voorkomt een kater zodat je de volgende dag weer vroeg verder kunt, goed voor jou en het milieu!

TOT SLOT, WORDT WEER VERLIEFD OP DE VASTELAOVEND, ZING DANS EN GENIET!

Ik begrijp dat dit artikel veel vragen kan oproepen. Dat is ook de bedoeling. Het woord “duurzaamheid” roept altijd weerstand op, ongeacht de context. Ik kan mij zo voorstellen dat de één of ander zich afvraagt of de carnaval na verduurzaming nog wel de moeite waard zal zijn. Ik hoop u ervan te hebben overtuigd dat het verduurzamen van de vastelaovend juist heel veel kansen met zich meebrengt door de kernwaarden als uitgangspunt te nemen. Ook hoop ik dat dit artikel duurzaamheid binnen carnaval bespreekbaar maakt. Als echte carnavalist is het mij eraan gelegen dat carnaval niet alleen overleeft, maar bloeit om voor altijd het lichtpunt in de winter te kunnen zijn.

Veur Ummer Vastelaovend, alaaf!

DE AUTEUR
Marjon Heutmekers- Olijve helpt met OLIJFGROEN organisaties te verduurzamen. Als carnavalist heeft zij ondervonden dat waar de essentie van carnaval verloren gaat, het feest zijn charme verliest. Dit gecombineerd met haar missie om duurzame ontwikkeling in Limburg te stimuleren, schreef zij dit stuk. In haar visie betekent verduurzamen een verbetering van de huidige situatie. Ook voor de verduurzaming van carnaval geldt, door de essentie terug te brengen zal de traditie versterken. www.olijfgroen.com

DE JAS ALS VOORBEELD

Laat ik als voorbeeld de kleding nemen. Bij de rolomkering hoort verkleden. De vraag “wat worden wij dit jaar” staat garant voor veel voorpret. Al komt het steeds vaker voor dat de keuze wordt gebaseerd op de voorraad van het dichtstbijzijnde feestartikelenwarenhuis of leversnelheid van alibaba. Iedereen heeft het weleens meegemaakt, tenminste dat verraden de verkoopcijfers. Je hebt een kapitaal uitgegeven aan een mooi pakje en denkt, mij kan niets gebeuren. Toch blijkt de avond lang niet zo leuk als je had gehoopt. Je kunt het niet duiden maar je hebt “het” niet en rond middernacht geef je het op. Je bedenkt dat je volgend jaar op vakantie gaat. Thuis beland jouw sjieke pak in een kist en als je het jaar erop toch een pakje zoekt denk je, nee dat was het niet en koopt een nieuw.

Hoe kan het nu dat je die dag toen je verkleed was als jouw favoriete lokale politicus, in een oude jas van je vader en met een pijp van opa, je de dag van je leven had? Nou, de kernwaarden van carnaval waren die dag belangrijk. Je had een rol die je kon spelen, namelijk mensen uitleggen waarom de sloop van dat karakteristiek dorpsaangezicht echt noodzakelijk was. Vooral die notoire zeurkont, die altijd van de daken riep “te stemmen op jouw aardsrivaal” die heb je die dag echt op de kast gekregen! Deze “productie” heb je zelf gecreëerd. Je hebt iets bedacht en bent daarvoor de zolder op gekropen, toen zag je die jas en dacht je aan je vader die deze jas zo prachtig stond en wat hij ervan zou denken als hij jou nu zou kunnen zien lopen. Je rook de pijp van opa en herinnerde je die ruwe aai over je bol als hij na de optocht binnen kwam. Als kind dacht je toen, later als ik groot ben wil ik die pijp! Het mooiste van alles is, volgend jaar wordt je misschien wel architect, of dokter en kun je die jas weer aan!
Dit soort dagen maakt carnaval voor ons zo speciaal. Alleen zijn we dat met zijn allen een beetje uit het oog verloren. We zijn gaan geloven dat een leuke avond afhankelijk is van de hoeveelheid prullaria en schoonheid van de kleding. Volgens mij doen wij de carnaval daarmee de das om.

De duurzame kant van het verhaal, het sjieke pak dat je voor een hoop geld hebt gekocht is waarschijnlijk gemaakt van polyester (aardolie) door kinderhandjes in ploegendiensten van minimaal 12 uur, in een fabriek in Bangladesh. Tot overmaat van ramp zelfs voor hun maatstaaf nog belabberder betaald dan anders omdat het “maar” een carnavalspakje is en dus niet zoveel oplevert. (aij, als je dat toen had geweten had je nog een vreselijkere avond gehad) Deze pakjes zijn in containerschepen vol met wegwerp lichtkettingen, plastic zwaarden en spuitbussen hierheen getransporteerd. (denk aan de impact, de 16 grootste containerschepen hebben even veel co2 uitstoot als alle auto’s op de wereld samen) Hier wordt het pakje een paar uur gedragen en gewassen. In de wasmachine verliest het polyester microvezels (die het waterschap niet helemaal eruit kan filteren en vervolgens in onze oceanen en haringen terecht komen) Dan belandt het in een kist op zolder. Na 3 jaar willen wij het niet meer want het is niet meer in de mode of er zit een gat in. Via het grofvuil wordt het polyester (=bewerkte aardolie) tenslotte verbrandt.

De jas van je vader was gemaakt van 100% katoen, door “atelier Wetsels ” dat staat namelijk met sierletters in de kraag. Hij heeft er flink voor betaald, mevrouw Wetsels moest er immers van leven en heeft er o.a. haar pensioen mee betaald. Hij is jaren gedragen en als je hem wast, ziet hij er weer uit als nieuw. De vezels die het riool in verdwijnen zijn van natuurlijke afkomst en worden weer opgenomen in de kringloop. Mocht je de jas ooit weg willen doen, kan hij in de legers des heils container. Hier kunnen zij 100% katoen weer verwerken in nieuwe stoffen. Maar waarschijnlijk blijft hij één van de basisstukken van jouw carnavalskist en hoop je dat jouw kinderen er later net zoveel plezier in hebben als jij.